ՏԱՍՆՈՐԴԱԿԱՆ ԿՈՏՈՐԱԿՆԵՐԻ ԲԱԶՄԱՊԱՏԿՈՒՄԸ

Դրական տասնորդական կոտորակները բազմապատկելու համար պետք է` 

1) անտեսելով կոտորակների գրառումներում եղած ստորակետները` բազմապատկել ստացված բնական թվերը, 

2) ստացված արտադրյալում աջից ստորակետով առանձնացնել այնքան թվանշան, քանի թվանշան որ կա երկու արտադրիչների կոտորակային մասերում միասին։ 

Օրինակ` 23,5 0,01 = 0,235

Առաջադրանքներ

1.Կատարե՛ք բազմապատկում.

 ա) 3,81 2,12 =381 x 212=8,0772  
 դ) 17,32 816,1= 1732 x 8161=14134,852
 է) 0,1 0,001=0,0001
բ) 16,7 0,29 =167 x 29=4,843
 ե) 1,11 0,32 =111 x 32=0,3552
 ը) 23,5 8,12 =235 x 812=190,820
 գ) 0,132 0,55 =132 x 55=0,07260
 զ) 0,92 10,03 =92 x 1003=9,2276
թ) 17,7 17,7=177 x 177=313,29

2. Կատարե՛ք բազմապատկում. 

ա) 6,251 7=6251 x 7=43,757
 դ) 14,55 0,01=1455 x 1=0,1455
է) 7,86 0,1=786 x 1=0,786
 բ) 0,302 2=302 x 2=0,604
 ե) 0,04 85=4 x 85=3,40
 ը) 12,5 80=125 x 80=1000,0
 գ) 18,11 30=1811 x 30=543,30
 զ) 6,37 0,001=637 x 1=0,0637
 թ) 31,232 25=31232 x 25=7808,000

  1. Ճանապարհորդը 4 ժ քայլել է 5,2 կմ/ժ արագությամբ և 3 ժ՝ 4,8 կմ/ժ արագությամբ։ Որքա՞ն ճանապարհ է նա անցել։
    5,2 x 4 = 20,8
    5,2
    4
    20,8
    4,8 x 3 = 14,4
    4,8
    3
    14,4
    20,8 + 14,4 = 35,2
    20,8
    14,4
    35,2
    Պատ․ 35,2կմ։
  2. Կատարե՛ք բազմապատկում.

 ա) (6,4 0,5) 0,2=0,64
  64

5

320

3,2 x 0,2

32

2

64

գ) (15,2 6) 8,7 = 793,44

15,2

6

91,2

912

87

6384

7296

79344

ե) 5 9,8 0,2= 9,8
5.Արտահայտե՛ք կիլոգրամներով

ա) 7 կգ 344 գ= 7,344կգ

 գ) 1 կգ 600 գ= 1,6կգ

ե) 10 ց 75 կգ 110 գ= 1075,11կգ

 բ) 13 կգ 45 գ= 13,045կգ

 դ) 4 ց 15 կգ 23 գ= 415,023կգ

 զ) 188 գ=0,188կգ

  1. Կատարե՛ք բազմապատկում

ա) 7,31 2,06= 15,0586

731

206

4386

1462

150586

դ) 20,02 (–11,99) = -240,0398

2002

1199

18018

18018

2002

2002

2400398

է) (–0,72) (–0,27) = 0,1944

72

27

504

144

1944

բ) 0,1 4,767 = 0,4767

ե) (–34,8) (–0,348) = 12,1104

348

348

2784

1392

1044

121104

ը) (–3,61) 9,876= -35,65236
9876
361
9876
59256
29628
3565236

  1. Շոգենավն առաջին օրն անցավ ամբողջ ճանապարհի 1/7‐ը, իսկ երկրորդ օրը՝2/7 ‐ը։ Ճանապարհի ո՞ր մասը մնաց անցնելու։
    1/7 + 2/7 =3/7
    7/7 – 3/7 = 4/7
  2. Երկու քաղաքների միջև եղած ճանապարհը մեքենան կարող է անցնել 5 ժամում, եթե ընթանա 80 կմ/ժ արագությամբ։ Սակայն մեքենան ճանապարհի առաջին կեսն անցել է 100 կմ/ժ արագությամբ, երկրորդը` 50 կմ/ժ։ Ինչքա՞ն ժամանակում է մեքենան անցել ամբողջ ճանապարհը:
    80 x 5 = 400
  3. 400 : 2 = 200
  4. 200 : 100 = 2ժ
  5. 200 : 50 = 4ժ
  6. 4 + 2 = 6
  7. Պատ․ 6 ժամում։

Չարենցյան որոնումներով դեպի Չարենցի տուն

  • Գտնել Չարենցի անունը կրող այլ գիտական, մշակութային, քաղաքային վայրերի մասին տեղեկություններ։

Եղիշե Չարենցը ծնվել է կարսում գորգավաճառի ընտանիքում։ Գրել սքսել է պատանի ժամանակում։ Իր առաջի բանաստեղտություները  տպագրել է իր սեփական գոմարով , որտռղռլ ներկայացել Չարենց կեղծամանվ։ Ոսպայում սովորելուց հետո նա դասավանդել է հեռավոր գյուղերից մեկում այդ ժամանկվա կրթության նախարար Նիկոլա Ախպալյանը պատահաբար կարթացել է Չարենցի բանաստեղծություները ու այնքան է հավանել, որ որոշել է Չարենցին ներկայացնել հանրությանը։

Կիրակնօրյա մտավարժանք

  • Ընդլայնի՛ր տեքստը՝ գրելով համապատասխան լրացումներ՝

…առավոտ էր: … երկնքում շողում էր … արևը: … ծովը հանդարտ էր: Եղանակը հարմար էր ճամփորդելու համար: Սակայն քիչ անց սկսվեց … անձրև, … քամին դարձավ … փոթորիկ: Որոտաց … կայծակը, և օրը մռայլվեց:

Արևոտ առավոտ էր։  կապույտ  երկնքում շողում էր գեղեցիկ արևը:  Աշխուժ ծովը հանդարտ էր:    Եղանակը հարմար էր ճամփորդելու համար:  Սակայն քիչ անց սկսվեց ուժեղ անձրև, թույլ քամին դարձավ  հսկա փոթորիկ: Որոտաց անչափ հզոր կայծակը, և օրը մռայլվեց:

 

  • Դուրս բեր տեքստում գրածդ լրացումները և գրիր, թե ինչ խոսքի մաս են:

Արևոտ-Ինչպիսի ածական

կապույտ-Ինչպիսի ածական

գեղեցիկ-Ինչպիսի ածական

Աշխուժ-Ինչպիսի ածական

ուժեղ-Ինչպիսի ածական

թույլ-Ինչպիսի ածական

հսկա-Ինչպիսի ածական

անչափ հզոր-Ինչպիսի ածական

  • Բառակազմության ենթարկի՛ր հետևյալ բառերը: (Ուշադրություն դարձրու բառերի գրության ձևին. սովորի՛ր)
  1. վերելք – վեր + ել + ք
  2. երբևէ – երբ + և + է
  3. երբևիցե – երբ + և + իցե
  4. մարդ – պարզ բառ
  5. մարդիկ – մարդ + իկ
  6. ամենաէական – ամեն + ա + էական
  7. բազմերանգ – բազմ(բազում) + երանգ
  8. ծովեզր – ծով + եզր
  9. մանրէ – պարզ բառ
  10. նորեկ – նոր + եկ
  11. վերելք – վեր + ել + ք
  12. վայրէջք – վայր + էջ + ք
  13. կիսաեփ – կիս(կես) + ա + եփ
  14. խմբերգ – խմբ(խումբ) + երգ
  15. էակ – պարզ բառ
  16. գոմեշ – պարզ բառ

Անվտանգության կանոնները

Ֆիզիակական կուլտուրայի դասերի, հանդբոլի, սեղանի թենիսի պարապմունքների ժամանակ անվտանգության ապահովումը։

ֆիզիկական կուլտուրա առարկան իր բովանդակությամբ, կազմակերպչական, մեթոդական և սանիտարահիգիենիկ պահանջների կատարմամբ, հանդիսանում է ամենաբարդ առարկաներից մեկը:
Քանի որ ֆիզիկական կուլտուրայի դասերն անցկացվում են տարբեր պայմաններում` մարզադահլիճ, մարզահրապարակ, եղանակային տարբեր պայմաններ, պարապմունքների ընթացքում երբեմն կարող են առաջանալ վտանգավոր իրավիճակներ, դրանցից խուսափելու համար անհրաժեշտ է պահպանել անվտանգության կանոնները՝

Սովորողը պարտավոր է՝

  • կրել մարզաձևին հատուկ մարզահագուստ և կոշիկներ
  • առանց մարզչի ներկայության չմոտենալ մարզագույքին, սարքավորումներին, չբարձրանալ շվեդական պատերի վրա, գնդակով, կամ մարզձևին հատուկ գույքով չհարվածել ընկերներին, ապակիներին, չփչացնել մարզական գույքը
  • պահպանել մարզադահլիճների, մարզադաշտերի, վարժասարքերի, մարզագույքի և սարքավորումների ճիշտ շահագործման կանոնները
  • պահպանել սանիտարահիգիենիկ պահանջները
  • հետևել մարզչի հրահանգներին, ճիշտ կատարել դրանք
  • չվիճել մարզչի, խաղընկերների հետ, միտումնավոր վնաս չհասցնել խաղընկերներին, հանդիսատեսին

Մարզիչը պարտավոր է՝

  • ճիշտ ընտրել դասերի, պարապմունքների վայրը, ճիշտ օգտագործել մարզագույքը
  • դասերն անցկացնել ճիշտ մեթոդներով
  • սովրողներին զգուշացնել կարգապահական խախտումների, ցուցմունքների
    չկատարման և սխալ գործողությունների դեպքում հնարավոր վնասվածքների
    մասին
  • ամբողջ ուսուցման ընթացքում հետևել աշակերտների առողջական վիճակին և
    ֆիզիկական զարգացմանը
  • ապահովել դասերի և պարապմունքների անվտանգությունը

    Մարզիչը դասերին նախապատրասվելիս, ինքն է որոշում ուսուցման համար անհրաժեշտ վարժությունների և մարզագործիքների ընտրությունը, գտնում է վնասվածքների կանխարգելման, օգնության ցուցաբերման և ապահովման միջոցները:
    Հետևաբար, մարզիչը պետք է իմանա, այն վտանգավոր գործոնները, որոնք կարող են
    վնասվածքների պատճառ դառնալ, դրանք են.

  • դասերի և պարապմունքի անցկացման տեղի անփույթ նախապատրաստումը
    /առանց ներքնակների օգտագործմամբ մարմնանարզական վարժությունների
    կատարումը, անսարք մարզական գործիքների վրա վարժությունների կատարումը և
    այլն/
  • առանց նախավարժանքի վարժության կատարումը
  • չյուրացված վարժության կատարումը առանց օգնության
  • մարզիչի տրված ցուցումների չկատարելը և կարգապահական խախտումները
  • խաղերի ժամանակ կանոնների խախտումը և այլն
  • սովրողներին ծանոթացնել ֆիզիկական կուլտուրայի դասերին մարզադահլիճում և մարզահրապարակում վարքի կանոններին և իրենց պարտականություններին

Ճամփորդություն դեպի պատմության թանգարան

Թանգարանում մեզ պատմեցին և ցույց տվեցին հին Հայաստանի քարտեզը։ Նաև մեզ ցուցտվեցին պահպանված  արձաներ , Վառված համեմունքներ , և մեծ կուժեր որոնց մեջ պատրաստել են գինի և գարեջուր։ ԵՎ մեզ ցույցեն տվել վահաներ , նետեր , տնտեսական գործիքներ , և հին քարեր որոնց վրա գրված էր հին տառերով ևայլն։

 

               

Տասնորդական կոտորակներ

Առաջադրանքներ

  • Կատարե՛ք բազմապատկում
  • 25,15×1000=25150

1,369×10=13,69
0,001×100=0,1
7,3×1000=7300
0,12×10=1, 2
0,1×100=10

461,3×100=46130
0,0045×1000=4,5

  • Կատարե՛ք բաժանում

12,64:100=0,1264
5,14:10=0,514
0,01:10=0,001
3,87:100=0,0387

5:10=0,5

67,2:100=0 , 672
12,3:1000=0, 0123

0,7:10=0,07

  • Լուծեք հավասարում

x+3,458=75,124

x=75 , 124 — 

      3 , 458

    71 , 666

x-14,25=2,47

x=2 , 47   +

  14 , 25

  16, 72

x+2,5=7,5

x=7 , 5   

    2 , 5

  10 , 0

3,74+x=56,74

x=56 , 74 

      3 , 74

    53 , 00

  • . Կատարեք գումարում 

 

2,458+7,12=9,578
2,458
7,120
9,578

15,36+7,56= 22,92
15,36
7,56
22,92

89,11+0,44= 89,55
89,11
0,44
89,55

5,909+0,01= 5,919
5,909
0,010
5,919

8,5+78,56= 87,06
78,56
8,50
87,06

86,35+2,14= 88,49

 86,35
2,14
88,49

. Կատարեք հանում 

7,25-1,36= 5,89
7,25
1,36
5,89

45,78-32,14= 13,64
45,78
32,14
13,64

65,28-8,65= 56,63
65,28
8,65
56,63

86,012-72,66=13,352
86,012
72,660
13,352

30,47-0,1= 30,37
30,47
0,10
30,37

56,22-47,02= 9,20
56,22
47,02
9,20

. Համեմատեք տասնորդական կոտորակնրը 

32,25  <  65,214 

23,14 < 23,56 

58,196 < 58,200

78,36 > 77,55 

47,654 < 47,655 

0,005 > 0,001 

Հաստատուն մագնիսներԼույսի աղբյուրներ,լույսի ուղղագիծ տարածում:Արեգակի և լուսնի խավարումներ:

  1. Ո՞ր մարմին է կոչվում հաստատուն մագնիս:

Այն մարմինները, որոնք երկար ժամանակ պահպանում են իրենց մագնիսական հատկությունները, կոչվում են հաստատուն մագնիսներ կամ պարզապես մագնիսներ:

  1. Մագնիսի ո՞ր մասերն են անվանում բևեռներ:

Մագնիսի այն մասերը, որտեղ մագնիսական ազդեցությունն առավել ուժեղ է, անվանում են մագնիսական բևեռներ։ Մագնիսներն ունեն երկու բևեռ՝ հյուսիսային և հարավային։

  1. Ի՞նչ է կողմնացույցը, և ինչո՞վ է պայմանավորված նրա աշխատանքը:

Կողմնացույցի մագնիսական սլաքը փոքր, հաստատուն մագնիս է, որը կողմնացույցի հիմնական մասն է։

Տեղանքում կողմնորոշվելու համար է օգտագործվում կողմնացույցը։  Կողմնացույցի աշխատանքը պայմանավորված է նրանով, որ Երկիրը նույնպես մագնիս է՝ իր մագնիսական բևեռներով և մագնիսական դաշտով։

  1. Ձեզ հայտնի ո՞ր բնագավառներում են օգտագործվում մագնիսները:

Մագնիսների օգտագործման բնագավառը բավականին լայն է։ Մագնիսներ կան մանկական խաղալիքներում, հեռախոսներում, բարձրախոսներում։ Դրանք կիրառվում են տեխնիկայի շատ բնագավառներում, բժշկության մեջ, կենցաղում։

 

Չարենցյան հարցուփորձ

  • Որտե՞ղ և ե՞րբ է ծնվել Եղիշե Չարնեցը։

Եղիշե Չարենցը  ծնվել է 1897թ. մարտի 13-ին, Կարսում:

  • Ի՞նչ վարկածներ գիտես Չարենցի գրական անվան հետ կապված, ի՞նչ էր բանաստեղծի անուն ազգանունը։

Չարենց են անվանել որովհետև   նրա տունը գտնվում էր  չարենցում։ ԵՎ նրա իսկական անունը և ազգանունը Եղիշե Սողոմոնյան էր։

  • Երբ հայրը գումար էր տվել բանաստեղծին՝ կոշիկ առնելու համար, ի՞նչ էր գնել Չարենցը և ինչպե՞ս էր բացատրել իր արածը, երբ հայրը նախատել էր նրան։

Չարենցը գնել էր գիրք և նրան հայրը ասել էր որ ինքը բոբիկ կմնա և չարենցը պատասխանեց ավելի լավ է մնամ բոբիկ քան բոբիկ խելքով։

  • Ի՞նչ է գազելը, Չարենցը ու՞մ էր գազել նվիրել։

գազելը դա  երկու  տողանոց բանաստեղծություն է  և ամեն  տողերի վերչերը կրկնվում է։

  • Ընդգծի՛ր ստեղծագործությունների այն հատվածները, որոնք Չարենցինն են.

Սիրում եմ մեր երկինքը մուգ, ջրերը ջինջ լիճը լուսե․․․

Նայում եմ մինչև որ անզոր գլուխս ծնկիդ է թեքվում․․․

Գործն է անմահ, լա՜վ իմացեք․․․

Աշունը ձորն է մտնում․․․

Քաղցած, ամեհի է գալյի պես աշունը․․․

Իջել է ամպը սարին․․․

Այն ի՞նչ ամպ էր՝ աղոտ-աղոտ ծռվեցավ․․․

Խմի՛ր թախիծը հոգու, որպես հրճվանք ու գինի․․․

  • Գտի՛ր Չարենցին

 

 

  • Երևակայի՛ր, որ հնարավորություն ունես հանդիպելու Չարենցին: Ինչպե՞ս կվարվեիր, ի՞նչ կհարցնեիր, ի՞նչ կպատմեիր բանաստեղծին:
Ինչպիսին է քո կյանքը եղե՞լ։ , ինչ  մթքեր ես ունեցել երբ գրել ես բանաստեղստեղծություներ։

Տասնորդական կոտորակների հանումը

1) Հանելին գրվում է նվազելիի տակ այնպես, որ հանելիի ստորակետըև թվանշանները լինեն նվազելիի ստորակետի և համապատասխանկարգերում գրված թվանշանների տակ։ 

 

 2) Կոտորակների միջև դրվում է հանման նշանը, և ներքևում գիծ էտարվում։
 

3) Ստորակետներն անտեսվում են, և կատարվում էհամապատասխան բնական թվերի հանում։
 

 4) Գծի տակ գրված թվի գրառման մեջ ստորակետ է դրվում նվազելիիև հանելիի ստորակետների տակ։ 

Տարբեր նշաններով երկու տասնորդական կոտորակներ գումարելուհամար պետք է այդ կոտորակների բացարձակ արժեքներից ավելիմեծից հանել ավելի փոքրը և ստացված կոտորակից առաջ դնել ավելիմեծ բացարձակ արժեք ունեցող գումարելիի նշանը։ 

Առաջադրանքներ 

1.Կատարե՛ք հանում 

ա) 3,56–2,14=1,42
3,56
2,14
1,42 

 գ) 111,782–65,327=46,455
111,782
  65,327
  46,455 

 ե) 0,625–0,1=0,525
0,625
0,1
0,525   

 բ) 81,22–53,12=28,10
81,22
53,12
28,10  

 դ) 17,1–8,256=8,844
17,100
  8,256
  8,844 

 զ) 7,35–6,35=1,00
7,35
6,35
1,00  

  1. Կատարե՛ք հանում.

 ա) 3–0,1=2,9
3,0
0,1
2,9 

 գ) 10–9,68=0,32
10,00
  9,68
  0,32  

 ե) 25–10,38=14,62
25,00
10,38
14,62  

 բ) 5–2,63=2,37
5,00
2,63
2,37 

դ) 1–0,047=0,953
1,000
0,047
0,953 

 զ) 102–96,24=05,76
102,00
  96,24
05,76   

  1. Կատարե՛ք հանում.

 ա) 1,037–1=0,037
1,037
1,000
0,037 

գ) 8,002–8=0,002
8,002
8,000
0,002 

 ե) 107,03–56=51,03
107,03
  56,00
 51,03  

 բ) 3,263–2=1,263
3,263
2,000
1,263
 դ) 11,397–9=2,397
11,397
  9,000
  2,397 

 զ) 34,56–29=5,56 

34,56
29,00
5,56 

  1. Լուծե՛ք հավասարումը

ա) 7,86 + x = 10,05  

X=10,05–7,86
10,05
  7,86
  2,19
x = 2,19 

 գ) 117,18 – x = 38,241 
x=117,18–38,241
117,180
38,241
  78,939
x=78,939 

 բ) 43,19 + x = 45,114 
x=45,114–43,19
45,114
43,190
1,924 
x=1,924  

 դ) 53,27 + x = 90
x=90–53,27
90,00
53,27
36,73
x = 36,73 

  1. Կատարե՛ք գումարում

ա) –3,244 + 8,01 = 4,766
8,010
3,244
4,766
 

 գ) 21,21 + (–4,8) = 16,41
21,21
  4,80
 16,41  

 ե) –0,34 + 7,72 = 7,38
7,72
0,34
7,38 

 բ) 14,62 + (–0,37) = 14,25
14,62
  0,37
14,25 

 դ) –5,3 + 1,72 = -3,58
5,30
1,72
3,58  

 զ) –0,85 + 9,46 = 8,61
9,46
0,85
8,61 

  1. Գտե՛ք 3,385 , 9,428 , 725,11 , 823,12 , 0,93 , 973,14 , 55,675 թվերիցամենամեծը։
    973,14
  2. Ուղանկյուն զուգահեռանիստի չափումներն են՝2.5/6 սմ, 2.8/9 սմ և 3 սմ։Որոշե՛ք զուգահեռանիստի ծավալը:
    2.5/6 = 17/6
    2.8/9 = 26/9
    V = 17/6 x 26/9 x 3/1 = 442/18 = 221/9
    221/9 = 24. 5/9
    Պատ․ 24. 5/9սմ3: