Մի գարնան առավոտ ես արթնացա և պատուհանից տեսա ,որ այս գարնանային եղանակի փոխարեն ձյուն է եկել։  Ես շատ զարմացա որ ձյուն էր եկել այս ժամանակ  և մի  փոքր անց  տեսա մի փոքրիկ և խեղճ  աղավնու,  որը կագնած էր պատուհանի մոտ և ցրտից ու  սովից դողում էր։  Ես  պատուհանը բացեցի և  աղավնուն տվեցի ուտելիք։ Նա կերավ և թռչեց հռու-հեռու։  Ես  տխրեցի , որովհետև   մտածեցի, որ նա  էլ չի վերադառնա։ Բայց մի քանի ժամ  անց  նա վերադարձավ,   և ես էլի նրան կերակրեցի։

Ղազարոս Աղայանը ծնվել է 1840 թվականի ապրիլի 4–ին Բոլնիս–Խաչեն հայաբնակ գյուղում։

Սկզբնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրում և Շամշուլդա գյուղում՝ քահանա Տեր-Պետրոսի մոտ։ 1853 թվականին ընդունվել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը, սակայն մեկ տարի անց ինքնակամ հեռացել։ Այնուհետև իր գիտելիքները լրացրել է ինքնակրթությամբ։ Աղայանը գրել է բանաստեղծություններ, հեքիաթներ, վիպակներ:

Նա օժտված էր բնության զարմանալի զգացողությամբ և նկարչի նուրբ դիտողականությամբ: Աղայանի պոեզիայում առանձնանում են «Հիշողություն», «Ճախարակ», «Սերմնացան», «Մանուշակ» բանաստեղծությունները, «Տորք Անգեղ» պոեմը:

 

«Ուսումնական գարուն» նախագծի շրջանակներում  ես ընթերցել եմ  Հովհաննես Թումանյանի «Իմ ընկեր Նեսոն» պատմվացքը։Պտմվացքը  Հովանես Թումանյանի մանկության   և իր ընկեր  Նեսոյի մասին է։Թումանյանը  հիշում էր իր մանկության տարիները երբ նրանք  ցերեկները խաղում էին իսկ երեկոները հեքիաթներ էին պատմում։  Ամենից շատ Նեսոն էր հեքիաթ պատմում։Երբ նրանք մեծանում են ով հնարավորություն ուներ նա գնում էր քաղաք սովորելու։Թումանյանը  երբ  որ գնում է քաղաք  նա համեմատում է  իրենց գյուղի հետ և տեսնում է որ  քաղաքը ավելի գեղեցիկ է և մաքուր քան  իրենց գյուղը։Իսկ հենց որ  Թումանյանը հետ է գալիս գյուղ նրա ընկերները հեռանում են նրանից և մի օր Թումանյանը հենց որ պետք է գնա քաղաք սովորելու նրանք վարձում են Նեսոյի հայրիկի ձին։  Թումանյանը  և Նեսոն  շարժվեցին  Թումանյանը նստած էր ձիու վրա իսկ Նեսոն  ձիու  հետեվից էր վազում.։ Թումանյանը մտածեց որ  այդպես ճիշտ չէ որ Նեսոն  քայլի իսկ ինքը  ձիու  վրա նստած գնա ։ Թումանյանը  Նեսոին  ասում է, որ  հերթով նստեն։   Ճանապարհին Թումանյանը Նեսոին առաջարկում է ձմերուկ ուտել և   ձմերուկը  տվեց նեսոին և դանակ տվեց որ  ձմերուկը. կտրի իսկ Նեսոն գողացավ դանակը  իսկ  Թումանայանին ասեց որ քեզ եմ տվել ; Հենց որ հասան նրանք քաղաք և Նեսոն գնաց  Թումանյանը  նեսոին նվեր գնեց  հենց որ  Նեսոն եկավ նա տվեց նվերը և վարձի գումարը  և դրանից հետո Նեսոն Թումանյանին ասեց  որ մի թեյի գումար չէս տա։ԵՎ այդ պահին Թումանյանը իրեն վատ զգաց  որ  անգամ  նվերից հետո Նեսոն ուզում է թեյի փող ։ Թումանյանը տխրեց բայց տվեց Նեսոյին թեյի գումար։  Իսկ մի օր  հենց որ Թումանյանը  հետ է գալիս քաղաքից նա տեսնում է որ Նեսոյին  ծառին են հենել և ծեծում են գողության համար և Թումանյանը գնաց  որ նրան ազատ արձակեց։Ու նա մտածում է որ  եթե Նեսոն  էլ գումար ունենար     և  սովորեր  միգուցե լավ մարդ դառնար և գողություն չաներ։

 

1. Բառերից անջատի´ր նախածանցները:

Վերհանել-վեր+հանել

դժբախտ-դժ+բախտ

անհնար-ան+հնար

չկամ-չ+կամ

չգալ-չ+գալ

դժգոհ-դժ+գոհ

անհեռատես-ան+հեռատես

արտաբյուջե-արտ+ա+բյուջե

ներմուծել-ներ+մուծել

2. Պարզ բառերին ածանցներ կամ արմատներ ավելացրո´ւ և ստացի´ր բաղադրյալ(բարդ և ածանցավոր) բառեր:

Շուն-շնաձուկ

գինի-գինետուն

բույս-բուսական

հույս-հուսալի

լույս-լուսավոր

տարի-տարեդարձ

օր-օրական

3. Բառերը բաժանի´ր արմատների, ածանցների: Չմոռանա´ս հոդակապը:

Օրինակ՝ մարդակեր -մարդ+ա+կեր

Դասացուցակ-դաս+ա+ցուցակ

չտես-չ+տես

մարդակեր-մարդ+ա+կեր

յուղոտ-յուղ+ոտ

հացաման-հաց+աման

ամանեղեն-աման+եղեն

լուսավոր-լույս+ավոր

լուսամուտ-լույս+ա+մուտ

անտեսանելի-ան+տեսան

խոշորացույց-խոշոր+ա+ցույց

ցուցամատ-ցույց+ա+մատ

դռն-դուռ+ակ

լավություն-լավ+ություն

անհոգնել-ան+հոգնել

դժգոհ-դժ+գոհ

քարոտ-քար+ոտ

պարսկուհի-Պարսիկ+ուհի

հայուհի-Հայ+ուհի

Վրաստան-Վրա+ստան

4․ Ա խմբի բառերին միացրո´ւ Բ խմբի ածանցները և ստացի´ր նոր բառեր:

Ա. խմոր հայ, հնդիկ, հաշտ, գոհ, գարուն

Բ. Եղեն, ան(նախածանց), դժ(նախածանց), ային, ստան, ուհի

խմորեղեն հայուհի, հնդկաստան, անհաշտ, դժգոհ, գարնանային

5․ Բառերը բաժանի՛ր երեք խմբի՝ գոյականների, ածականների և բայերի:

 վերադառնալ, դյութական, Աշխեն, տնտեսուհի, հաճելի, անսիրտ

գոյական-աշխատանք  հիշողություն  մազեր  գեղեցկություն  գրիչ խոսք վազք սեղան ուսուցիչ Երևան անտառ  Աշխեն տնտեսուհի։

ածական-բարեսիրտ, գեղեցիկ,  մեղմ,  ազնիվ ,դյութական,  հաճելի,  անսիրտ։

բայ-Աշխատում է , խոսել , վազեց,  կխոսեմ,  գոռում էին,  մեծացավ,  վերադառնալ։

1. Բառերը բաժանի՛ր երկու խմբի՝ գոյականների և ածականների:

գոյականներ- Կաղնի  աղջիկ  բուք  գետ  Գայանե   տուն կատու կաղամբ  հեռուստացույց Հայաստան վարդ  Վարդուհի   լիճ  ալիք մարտ  մարտակառք  կառապան   հեծանիվ   պատմություն       թռչուն  թռիչք      գարուն  արև:

ածականներ-հայտնի  մեծ  կանաչ բարի տգեղ ճշմարտություն բարկացկոտ  գունավոր  հետաքրքիր  խակ  փշոտ  հզոր բարձր  հմուտ  եռանիվ  ալ  մարտական  խիզախ  բարի բարեկամական, շքեղ  գարնանային արևոտ  երկար  անտուն  պատմական

2. Ա և Բ խմբի բառերի իմաստների տարբերությունը բացատրի´ր: Ինչպե՞ս են կոչվում այդ բաոերը:

Ա                  Բ

Մեծ — մեծանալ

բարձր — բարձրանալ

չոր — չորանալ

չար — չարանալ

Ա. խմբում բառերը ցույց են տալիս առարկայի որակը դրանք պարզ բառեր են իսկ բ խմբում ավելացել է անալ ածանցը և  բառերը ցույց են տալիս առարկայի կատարած գործուղություները։

3. Տրված զույգ նախադասությունների մեջ ընդգծված բառերի տարբերությունը բացատրի´ր:

Սարի լանջը կանաչ խոտով է ծածկված: Լանջի խոտն արդեն կանաչում է:

Կանաչը ցույց է տալիս ինչպիսին է խոտը իսկ կանաչելը ցույց է տալիս գործողություն։  Ի՞նչ պատկեր. ուղիղ գիծ է ստացվել: Գիծն ուղղի´ր, որ պատկերը ճիշտ ստացվի:

ուղիղը ցույց է տալիս թե ինչպիսին է գիծը  իսկ ուղղիրը ցույց է տալիս գործողություն։

Այդ քաղաքում մի բարի հսկա էր ապրում: Հսկան բարիացավ ու երեխաներին այգի

հրավիրևց:

բարին ցույց է տալիս թե ինպիսին է հսկան իսկ բարիացավ ցույց է տալիս գործողություն։

Աղջիկը շատ գեղեցիկ էր ու քայլում էր նազ անելով: Աղջիկը գեղեցկանում էր օր օրի:

գեղեցիկ բառը ցույց է տալիս ինչպիսին էր աղջիկը։իսկ գեղեծկանում էր ցույց է տալիս թե ինչ էր անում աղջիկը գործողություն։

Գոռոզ արքան հրամայեց բարձր ժայռի վրա քանդակել իրեն: Արքան գոռոզանում էր իր արած գործով ու հաղթանակներով:

գոռոզ ցույց է տալիս թե ինչպիսին էր արքան ինչ էր անում արքան  գոռոզանում էր ցույց է տալիս գործողություն։

4. Տրված բառերը երեք խմբի բաժանի՛ր և դրանց տարբերությունը բացատրի´ր:

գոյական-Ծաղիկ  ժամացույց ջուր  սար մարդ երեխա  նավաստի օձ ամպ  ինքնաթիռ առվակ գարուն թիթեռ պահակ  նավակ հատիկ:

ածական-ջինջ  բուրավետ  մեծ  ջրոտ  ուրախ  ծաղկավետ  հրաշալի մաքուր ճկուն  պայծառ  սպիտակ ոսկեզօծ  երկաթյա գաղտնի  սև։

բայ-վազել  թրթռալ  թիավարել  ջրել  գնալ  լողալ  վազվզել  սողալ  իջնել  բացվել  չխկչխկալ  գոռգոռալ  բարձրանալ  պահել  ոսկեզօծել։

• Հ. Թումանյանի «Արև և լուսին»  բալլադից դո՛ւրս գրիր 10 գոյական (ո՞վ, ովքե՞ր, ի՞նչ, ինչե՞ր), 10 ածական (ինչպիսի՞), 10 բայ(ի՞նչ անել, ի՞նչ է անում, ի՞նչ է լինում, ի՞նչ արեց․․․)։

գոյական-խմոր ամրոց տաշտ ապարանք ամպեր դռներ  պահնորդ բազուկներ արմունկներ որդի

ածական-դյութական կապուտակ սիրուն լուսեղեն ամուր անսասան անուշ  կամաց  ձյունափայլ ճերմակ գեղեցիկ

բայ-սպասում են կնգնած է լսվում է չոքած է հունցում է քաշած է  երգում է  հեռանում է անհետանում է լուսավորել է 

• Գրի՛ր դյութական, ապարանք, անսասան, խավար, ձյունափայլ, համառ բառերի հոմանիշները։

դյութական-գրավիչ  անսասան-անպարտելի  խավար-մութ  ձյունափայլ-ճերմակ  համառ-անկոտրում

• Բալլադից դո՛ւրս գրիր 5 բարդ բառ և բաղադրիչների բաժանի՛ր։

փափկահնչյուն-փափուկ+հնչյուն

համրընթաց-համր+ ընթացող

ձյունափայլ-ձյուն+ ա +փայլ

երկնաբնակ-երկինք +ա+ բնակ

հրաշագեղ-հրաշ+ ա +գեղ

• Բնութագրի՛ր Արեգակին, Լուսնին և մայրիկին։

Արեգակը  ամաչկոտ էր։

Լուսինը  համառ   էր ու անսասան։

Մայրիկը  խիստ էր ու բարի։

• Բալլադը նկարի՛ր, դերերով պատմե՛լ սովորիր։

• Կարդա՛  Հ. Թումանյանի «Արև և լուսին»  բալլադը։
• Դո՛ւրս գրիր անծանոթ բառերը, բացատրի՛ր։

Ջոկ-առանձին-առանձին

Հողեղեն-Հողից սարքած՝ կերտած՝ պատրաստած:

կեռ-կոր

անսասան-Անպարտելի, անհաղթելի, անառիկ

դյութական-հմայիչ, գրավիչ

Անոսր-նոսր, ցանցառ

այեր —Օդ, մթնոլորտ:

լուսունակ-Լույս ունեցող:

Շարմաղ-Շատ մանր ծակոտիներով մաղ:  Քնքուշ, նուրբ:
Սպիտակ, ճերմակ, ճերմակամաշկ, սպիտակամաշկ:

• Շատ լավ կարդալ սովորիր Ներսես Շնորհալու «Հավատով խոստովոնիմ» ստեղծագործությունից առանձնացված առաջին մասը։ Ուրբաթ օրը ուսումնական ժամերգության ընթացքում եկեղեցում ընթերցելու ենք՝

Ա

Հաւատով խոստովանիմ
Եւ երկիր պագանեմ քեզ,
Հայր եւ Որդի եւ սուրբ Հոգի.
Անեղ եւ անմահ բնութիւն.
Արարիչ հրեշտակաց եւ մարդկան
Եւ ամենայն եղելոց.
Եւ ողորմեա քո արարածոց
Եւ ինձ՝ բազմամեղիս:

Եղիշե Չարենցը Գուրգեն Մահարուն պատմել է, թե Կարս էր եկել Չարենց ազգանունով մի բժիշկ, որի ցուցատախտակի «Չարենց» մակագրությունն էլ վերցրել է։ Պատանեկան տարիների մտերիմները այլ բացատրություններ էլ են տալիս։ Ըստ Կարինե Քոթանջյանի՝ բանաստեղծը Չարենց է մկրտվել, որովհետև մանկուց եղել է չար երեխա։ Նրան այնքան են չար ասել, որ Չարենց էլ մնացել է։ Իսկ Անուշավան Ջիդեջյանը (Վիվան) բանաստեղծի կողմից վկայել է, որ Չարենց անունն առաջացել է Ալեքսանդր Պուշկինի «Անչար» ոտանավորի հնչյունական տեղաշարժերի արդյունքում, անչարը ծառատեսակ է, որ աճում է անապատում, և որի արմատները թույն են արտադրում։ 1921 թվականից «Չարենց» գրական անունը նրա համար դառնում է նաև քաղաքացիական ազգանուն։ «Չարենց» անվան ընտրությանը բանաստեղծն ավելի ուշ տվել է տրամաբանական այսպիսի բացատրություն. «Աշխարհում բարու դիմակի տակ շատ հաճախ չարն է թաքնված, ես էլ իմ հոգու բարի բովանդակությանը, այսպես ասած, չար անուն եմ տվել»։

 

 

136.Կետերը փոխարինի՛ր ձ, ծ կամ ց տառերով:

Փորձ, հարցում, բարձունք, ուրց, լացակումած, ընթերցել, քաղցրություն, լռակյաց, հանդիպակած, լվացք, գնացք, նստվածք, նրբանցք:

139. Կետերը վախարինի´ր ղ կամ խ տառերով:

Խրոխտ, թուղթ, խեղդել, ծախսել, կմախք, աղբյուր, պղտոր, դժոխք, դրախտ, զմրուխտյա, եղբայր, անվախճան, ողկույզ, մղկտալ, տախտակ, թախտ, աղտոտել:

144. Կետերի փոխարեն գրի´ր տրված բառերից մեկը:

Նստելու համար մի հարթ տեղ եմ փնտրում: (հարդ, հարթ) Քամին ամբողջ հարդ ը բարձրացրել ու պտտում էր օդում: (հարդ, հարթ) Տարբեր ախտեր քայքայել էին մարմինը: (աղտ, ախտ) Փոշիով ու աղտով էր ծածկված փողոցը: (աղտ, ախտ) Մի ուղտ քարավանից առանձնացել էր: (ուղտ, ուխտ) Քո արած ուխտը թանկ է բոլորիս համար: (ուղտ, ուխտ)

145. Ընդգծված բառերը փոխարինի´ր հոմանիշներով: Ընտրածդ բառերի գրությունը ճշտի´ր բառարանի օգնությամբ:

Խոսքս մի՛ կտրիր  (ընդհատիր):

Մինչև ե՞րբ պիտի թաքուն (գաղտնի) պահես:

Անձրևն ինչպես սկսվել էր, այնպես էլ վերջացավ  (ավարտվեց):

Օդանավի իջնելը (վայրէջքը) ոչ ոք չնկատեց:

Երեխայի նման ուրախանում  (զվարճանում) էին ու լիաթոք ծիծաղում: Եղնիկի ձագը ( եղնորթ)   մորն էր փնտրում:

147. Բաց թողնված տառերը լրացրո՛ւ և բառարանով ստուգի՛ր ճի՞շտ ես գրել:

Վերջում՝ համարյա երկնքի տակ, ծնվեցին ջրի կաթիլները: Նրանք լեռների բարձրից, հողի միջից դուրս եկան ու, լույսն իրենց մեջ, ցն.աթյան թիթեռն իրենց վրա, կլկլալով իջան ցած: Լեռն ի վար, ծառերի կողքերով, թփերի արանքներով, զարմանազան խատուտիկ խճաքարերի վրայով գալիս էին կաթիլները: -Ինչքա՜ն քաղցր եք,- ասում էին նրանց մամուռները: